Ромын архитектур нь зуун, зууны туршид эзэнт гүрний үеийн сонгодог хэлбэрээс орчин үеийн хэв маяг  хүртэл гайхалтай хөгжин цэцэглэж ирсэн юм. XI-XIII зууны үед сонгодог архитектурын гол төв болж байсан нуман хэлбэртэй хаалга, байшингийн бөмбөгөр орой зэргийг анх сэдэн хөгжүүлсэн байдаг. Түүнчлэн сэргэн мандалтын үед барокко (хэт хээнцэр гэсэн утгатай) хэв маягийн архитектурын гол төв болон хөгжжээ. Италийн гайхамшигт архитектуртай барилгуудаас танилцуулж байна.
 
Пиза цамхаг
 
800 гаруй жилийн туршид инженерийн байгууламжийн оньсого болсон дэлхийд алдартай Пиза цамхагийг 1173 онд барьж эхэлсэн бөгөөд 199 жилийн туршид гурван үе шаттайгаар баригдсан байдаг.  Цамхаг XII зуун буюу 1272 оноос хазайж эхэлсэн байдаг бөгөөд 1990 он гэхэд 5.5 градус бөхийсөн байжээ. Үүнийг засах ажлыг 1993-2001 оны хооронд явуулсан бөгөөд 3.97 градус болгож чадсан юм. Энэ агуу байгууламжийг уран барилгачид, инженерүүд хазайлтыг нь болиулах гэж оролдсоор байлаа. Гэвч 1911 оноос нарийн хэмжиж эхэлсний дараа цамхагийн орой жил бүр 1.2мм буюу ижил хэмжээгээр хазайсаар байгааг тогтоожээ. Адил загвараар баригдсан Павиа сүмийн хонхны цамхаг 1989 онд нурж унахад Пиза цамхагийн бат бэх байдлын талаар дахин яригдах болж цамхаг руу гарахыг хориглов. 1990 онд Италийн засгийн газар урлагийн түүхчид, сэргээн засварлах судлаачид, барилга болон геотехникийн инженерүүд гэх мэт дотоод, гадаадын эрдэмтдээс бүрдсэн Пиза цамхагийн төслийн консерциум байгуулсан байна. Тэд байгууламжийн тэнцвэрийг олж, бүрэн бүтэн үлдээх, хазайх хурдыг нь багасгахын тулд хэд хэдэн төсөл хэрэгжүүлж эхэлсэн юм.

Цамхаг хазайснаас болж урд ханануудад бий болсон их хэмжээний шахалт нь цамхаг нурахад хүргэнэ гэж таамаглаж байна. Тиймээс 1992 онд эхний давхарт ан цав үүсэхээс сэргийлж ган бүслүүрээр ороосон байдаг. Түүнчлэн суурийн эргэн тойронд бетонон дэвсгэрийн хойд хэсэгт нийт 750 тн жинтэй хар тугалган цул байрлуулжээ. Мөн цамхагийн доорх хөрсний давхаргыг солих зорилготой аргыг хэрэгжүүлж байгаа юм.

Цилиндр хэлбэртэй уг цамхагийн хамгийн дээд цэг нь 55.8 метр өндөр бөгөөд 8 давхар, 207 багана, 294 шаттай. Хамгийн доод давхар нь 15 гантиг нуман хаалга, дээд 6 давхар нь тус бүр 30 нуман хаалгатай бол хонх байрлах орой хэсэг нь 16 гантиг нуман хаалгатай ажээ. Дашрамд дуулгахад XV зууны үеэс дэлхийн хамгийн налуу барилгаар Пиза цамхаг нэрлэгдэж байсан бол 2010 оноос Абу Даби хотын 18 градусын налуутай  “Capital Gate” цамхаг Гиннесд бичигдсэн юм. Үүнээс хойш Шинэ Зеландад ”Wanaka” хэмээх 53 градусын налуутай барилга баригдсанаар дээд амжилтыг эвджээ. Гэхдээ эдгээр барилгыг санаатайгаар налуу барьсан юм байна.

600 жил баригдсан Миланы сүм
1386- 1965 он хүртэл буюу 600 орчим жилийн туршид баригдсан Миланы сүм нь Италийн төдийгүй Европын хамгийн том сүмүүдийн нэг юм. Сүмийн суурийг тухайн үеийн хамба лам Антонио да Салуззо эхлүүлсэн байдаг бөгөөд бурхны алдар суу, Милан хотын сүр хүчийг харуулсан гайхалтай архитектурыг бий болгосон түүхтэй. Тухайн үед Итали нь Францтай улс төрийн холбоотой байсан учраас тухайн үеийн чиг хандлагыг тодорхойлогч готик /тансаг, нарийн чимэглэл бүхий/ хэв маягаар сүмээ барьсан гэдэг. Магадгүй тухайн үеэс 40 жилийн өмнө энэ загвараар баригдсан Парисын Дарь эхийн сүмийн архитектур үүнд нөлөөтэй байж болох юм. Милан хот нь хойд, өмнөд, баруун европын уулзвар дээр оршдог учраас эртнээс олон улсын хот байсаар ирсэн.

Тийм ч учраас Европ даяар уран барилгачид, гар урчууд, зураачдыг эрэн хайж, нэгэн дор цуглуулсан бөгөөд өнцөг булан бүрээс ирсэн  уран барилгачид өөр өөрсдийн улсын онцлог шийдэл, үзэл баримтлалыг тусгасан нь сүмийг  тун өвөрмөц архитектуртай болгосон хэмээдэг. Сүмийн ерөнхий зураг төслийг Симон да Орсениго гаргасан бөгөөд 300 гаруй ажилтныг удирдан барилгын ажлыг эхлүүлж байсан юм. Уг сүм нь 135 оройтой, 3200 гаруй хөшөө, дурсгалаар чимэглэгдсэн, үзэмж тансаг учраас үзэж сонирхоход багагүй хугацаа зарцуулагддаг аж. Мөн дотоод интерьер нь гадна экстерьерээс дутахгүй гайхалтай.

Цонхнууд нь мозайкан шигтгээтэй, тансаг, нарийн хийцтэй чимэглэл бүхий нуман хэлбэртэй. Түүнчлэн эртний уран баримлууд, хоёр том орган хөгжим нь сүмийг амилуулах мэт сайхан харагдуулаг аж.

Сүмийн гаднах хөшөөнүүдээс хамгийн өндөр нь 1774 онд баригдсан la Madonnina баримал юм.Уг баримал 108 метр бөгөөд Милан дахь хүний гараар бүтсэн хамгийн өндөр объект байв. 2000 оноос л энэхүү хөшөөнөөс өндөр барилга баригдаж эхэлсэн байдаг. Сүм рүү ороход үнэ төлбөргүй ч дээвэр болон археологийн талбай, үзвэр үзэхийг хүсвэл тасалбар худалдан авах шаардлагатай юм.
 
Италийн сэргэн мандалтын үеийн Гэгээн Петрийн сүм
 
Ромын пап лам, коталоги шашинтнууд суудаг Гэгээн Петрийн сүмийг 1506 онд тухайн үеийн сэргэн мандалтын үеийн уран барилга, уран зургийн шилдэг мастерууд барьж эхэлсэн бөгөөд 1626 онд дуусгажээ. 100 гаруй жил баригдсан уг сүмийг Ромын Католик шашны анхны тэргүүн гэгээн Петрийн  нэрээр нэрлэсэн бөгөөд христийн шашинтнуудын хамгийн ариун дээд шүтээн болсон сүм юм. Шүтээний доор нь Христийн анхны дээд номлогч Петрийн бунхан байдаг гэлцдэг.Сүмийн анхны загварыг архитектор Донато Браманте, Микеланжело, Карло Мадерно, Жиан Лорензо Бернини нарыг гаргасан гэж үздэг.  Сүмийн урт 220 метр, өргөн нь 150 метр, өндөр нь 137 метр аж. Нүүрний пасадны анхны загварыг Микеланжело гаргасан ч  Карло Мадерно  хөндлөвчийг 114 метр болгон өргөжүүлэн эцсийн байдлаар зурсан юм. Сүмийн дээд хэсэгт христийн шашины 11 төлөөлөгчийн баримлыг байрлуулсан байх бөгөөд тус бүр 6 метр өндөртэй аж. Тэдгээрийн хоёр талд нь тэнгэрийн элч, сахиусан тэнгэрээр хүрээлүүлсэн цаг болон хонх байрладаг.Энэхүү сүм нь дэлхийн хамгийн том сүм бөгөөд 15,160 м2 талбайтай 60 000 орчим зочдыг зэрэг хүлээн авах хүчин чадалтай юм.
Мөргөлийн үеэр 15 000 -80 000 хүн цуглардаг байв. Архитектурын хувьд тухайн үеийн хамгийн шийлдэг барилгад тооцогддог.
 
 Дэлхийн долоон гайхамшгийн нэг амфитеатр  Колизей
 
10 гаруйхан жил баригдсан ч хоёр мянганыг илээж буй Колизей нь дэлхийн хамгийн том амфитеатр юм. Амфитеатр гэдэг нь эртний Ромоос гаралтай ба гол төлөв дээвэргүй байдаг дугариг хэлбэрийн театр юм. Хэдий дээвэргүй ч цаг агаарын нөхцөлөөс хамааран зотон саравч босгож болдог байжээ. 258 метр өргөнтэй уг амфитеатрт урлагийн тоглолт, гладиаторуудын тулаан, спортын тэмцээн, хүн зэрлэг амьтдын тулаан зэрэг олныг хамарсан үйл ажиллагаанууд зохиогддог байсан юм. Гэхдээ Колизейд Ромын эзэнт гүрний иргэдийг хөнөөдөггүй байсан гэдэг.Уг театрыг Ромын эзэн хаан Веспасианы зарлигаар эхлүүлсэн  бөгөөд Титийн үед буюу МЭ 72 – 80 оны хооронд баригдаж дуусчээ. Колизей 50000 - 80000 үзэгчийн багтаамжтай бөгөөд уртасгасан дугуй хэлбэртэй, гадна талдаа нуман хаалганы хэлбэр бүхий гурван давхар нийтдээ 240 цонхтой. Эдгээр цонхны цаана үзэгчид амрах, жижиг худалдаа хийх өрөөнүүд байдаг. Уг байгууламжийн гадна талыг гантигаар өнгөлж, 64 том хаалгаар нь үзэгчид орж ирэх ба тайзнаас 4 метр өндөр ханаар заагласан 80 эгнээ суудалтай. Үзэгчдийн суудал нь тайзаа бүтэн тойрон шатлан өгссөн байдлаар хийгдсэн бөгөөд зохион байгуулалтын хувьд гадна талаараа өндөр ханаар хүрээлэгдсэн, газрын түвшнээс доош гүн ухаж тайзыг байрлуулдаг аж. Театрын доод хэсэгт нь өндөр саравч дор хаан болон Ромын язгууртнуудад зориулсан суудлууд байна. Тэдгээрийг хааны ордонтой газар доогуурх хонгилоор холбожээ. Хоёр, гуравдугаар давхрууд эр зоригийг илэрхийлсэн гантиг баримлуудаар чимэглэгдсэн байдаг.Колизейг барих нь үнэхээр нүсэр ажил байсан гэдэг. Хануудыг өрөхийн тулд 10000 шоо метр травертин чулуу хэрэг болсны дээр барилгачид цутгамал хануудад зориулж асар их бетон цутгаснаас гадна зарим нууц хананд тоосго, бөсөл хэрэглэсэн байдаг. Хэдийгээр гадна хана болон доорх хонгилуудын хагас нь бүтэн үлдсэн ч эдгээр нь энэхүү аугаа барилгын цар хэмжээ, түүнийг бүтээхэд шаардагдсан инженерчлэлийн суу билгийг хангалттай гэрчилж чадах юм.

Эх сурвалж: Barilga.mn